DNA pioneer James Watson dies at 97: મોલેક્યુલર બાયોલોજીના પિતા ગણાતા અને ડીએનએના ડબલ-હેલિક્સ બંધારણના સહ-શોધક, અમેરિકન વૈજ્ઞાનિક જેમ્સ ડીવેય વોટસનનું 97 વર્ષની વયે અવસાન થયું છે. દુનિયાને જનનવિજ્ઞાન અને જીનોમિક્સના નવા યુગમાં લઈ જનાર વોટસનની મૃત્યુની પુષ્ટિ તે સંચાલક અને સંશોધક તરીકે જોડાયેલા રહેલા કોલ્ડ સ્પ્રિંગ હાર્બર લેબોરેટરી દ્વારા કરવામાં આવી.
ફ્રાન્સિસ ક્રિક સાથે મળીને કરેલી ડીએનએની ક્રાંતિકારી શોધ માટે વોટસનને 1962માં ફિઝિયોલોજી અથવા મેડિસિનનું નોબેલ પુરસ્કાર મળ્યું હતું. આ શોધે 20મી સદીના વિજ્ઞાનને નવી દિશા આપી અને આધુનિક બાયોલોજી, જીનેટિક એન્જિનિયરિંગ અને જીનોમિક્સ માટે પાયો નાખ્યો.
જોકે તેમની વૈજ્ઞાનિક કારકિર્દી અનેક ગૌરવથી ભરેલી હતી, વોટસન પોતાના જીવનના અંતિમ વર્ષોમાં જાતિ અને બુદ્ધિમત્તા વિશેના વિવાદાસ્પદ નિવેદનોને કારણે ચર્ચામાં રહ્યા. પરિણામે, કોલ્ડ સ્પ્રિંગ હાર્બરે તેમની સાથે જોડાયેલા માનદ સન્માન પાછાં ખેંચી લીધાં. છતાં, વૈજ્ઞાનિક ચિંતન, વિદ્યાર્થીઓને માર્ગદર્શન અને વિજ્ઞાનની પ્રક્રિયા અંગે તેમના વિચારો આજે પણ પ્રેરણાસ્ત્રોત છે.
બૌદ્ધિક જિજ્ઞાસાથી ભરેલું જીવન
જેમ્સ વોટસનનો જન્મ એપ્રિલ 1928માં અમેરિકાના શિકાગોમાં થયો. બાળપણથી જ તેઓ બુદ્ધિમાન હતા અને માત્ર 15 વર્ષની ઉંમરે તેઓને યુનિવર્સિટી ઓફ શિકાગોમાં અભ્યાસ કરવા માટે સ્કોલરશિપ મળી. અહીંથી શરૂ થયેલ વૈજ્ઞાનિક જિજ્ઞાસાએ તેમને એક્સ-રે ડિફ્રેક્શન ટેક્નિક તરફ આકર્ષ્યા – જે પછી ડીએનએની રચનાની શોધમાં મહત્વપૂર્ણ સાબિત થઈ.
તેમના સંશોધનપ્રવૃત્તિએ તેમને કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી લઈ ગયા, જ્યાં તેમની મુલાકાત ફ્રાન્સિસ ક્રિક સાથે થઈ. બંનેએ મળીને ડીએનએનું મૉડેલ તૈયાર કર્યું, જેના પરિણામે દુનિયા સામે તેનું પ્રસિદ્ધ ડબલ-હેલિક્સ સ્વરૂપ આવ્યું – જે માનવ વારસાગત તત્વોને સમજવામાં એક મહાન ક્રાંતિ હતી.
પછી વોટસને હાર્ડવર્ડ યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર તરીકે સેવા આપી. બાદમાં, ન્યૂ યોર્ક સ્થિત કોલ્ડ સ્પ્રિંગ હાર્બર લેબોરેટરીનું નેતૃત્વ સંભાળીને તેને વિશ્વના અગ્રણી વૈજ્ઞાનિક સંશોધન કેન્દ્રમાં ફેરવ્યું.
વ્યક્તિગત જીવનમાં, વોટસનની પત્ની એલિઝાબેથ અને બે પુત્રો હતા. તેમના એક પુત્રને સ્કિઝોફ્રેનિયા હતો, જેના અનુભવને કારણે વોટસનની ન્યુરોસાયન્સ અને માનસિક આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં રસ વધ્યો.
નવા પેઢીના વૈજ્ઞાનિકો માટે માર્ગદર્શન
જોકે વોટસન વિવાદોમાં ઘેરાયા, તેમ છતાં તેઓ જીવનના અંતિમ દિવસો સુધી યુવા વૈજ્ઞાનિકોને માર્ગદર્શન આપતા રહ્યા. 2016માં હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં આપેલા તેમના વ્યાખ્યાનમાં તેમણે વિદ્યાર્થીઓને સફળતા માટેના મુખ્ય પાઠ શેર કર્યા.
તેમણે પોતાના જીવનના અનુભવ પરથી “સફળતા માટેના 100 નિયમો” બનાવ્યા હતા. અહીં તેઓનો મહત્વનો સંદેશ એવો હતો:
“ફક્ત શું શીખવું નથી, શા માટે શીખવું તે વધુ મહત્વનું છે.”
તેમનું માનવું હતું કે યુનિવર્સિટીઓનો સત્ય હેતુ વિદ્યાર્થીઓમાં વિવેચનાત્મક વિચારશક્તિ અને બૌદ્ધિક સ્વતંત્રતા વિકસાવવામાં છે.
તે સાથે તેમણે જણાવ્યું કે માર્ગદર્શકો અને સહકારીઓ વિજ્ઞાનીના સફળતામાં મોટું યોગદાન આપે છે — જેમ તેમનાં જીવનમાં લુરિયા અને વિલ્કિન્સે આપ્યું.
ભવિષ્યમાં કઈ શોધ ડીએનએ જેટલો મોટો ફેરફાર લાવી શકે તેવા પ્રશ્નના જવાબમાં વોટસને કહ્યું હતું કે:
➡️ “માનવ મગજ માહિતી કેવી રીતે સૉર્ટ અને પ્રોસેસ કરે છે તેને સમજવાની શોધ આગામી ક્રાંતિ હોઈ શકે.”
પ્રેરણા, શોધ અને વારસા
વોટસનનું જીવન વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધિઓ, માનવીય અનુભવો અને વિવાદોનું અનોખું સંયોજન હતું. તેમણે માત્ર મોલેક્યુલર બાયોલોજીની વ્યાખ્યા બદલી નહીં, પરંતુ દુનિયાને જિજ્ઞાસા, અનુસંધાન, મહેનત અને સત્યની શોધનાં મૂલ્યો પણ શીખવ્યા.
વિજ્ઞાનના ઈતિહાસમાં તેમનો યોગદાન હંમેશાં અવિસ્મરણીય રહેશે.
“વિજ્ઞાન ફક્ત શોધ વિશે નથી,
પ્રશ્ન પૂછવાની હિંમત, સત્ય માટેની પ્રામાણિકતા
અને વિશ્વને થોડું વધુ સમજદાર બનાવવા માટેના પ્રયત્ન વિશે છે.”