Sangya in Gujarati Grammar

Sangya in Gujarati Grammar | સંજ્ઞા – પરિભાષા, પ્રકારો અને ઉદાહરણો

by

ગુજરાતી ભાષામાં સંજ્ઞા (Sangya in Gujarati Grammar)વ્યાકરણનો એક અત્યંત મહત્વનો ભાગ છે. ભાષા એટલે શબ્દોનો સમૂહ, અને શબ્દોની ઓળખ એના અર્થ પરથી થાય છે. જ્યારે કોઈ શબ્દ કોઈ વ્યક્તિ, પ્રાણી, વસ્તુ, સ્થળ અથવા ભાવનું નામ દર્શાવે છે, ત્યારે તેને સંજ્ઞા કહેવામાં આવે છે.

વિદ્યાર્થીઓ માટે સંજ્ઞાની સારી સમજ હોવી જરૂરી છે, કારણ કે લેખન, વાચન અને વાક્યરચના — બધામાં તેનો સીધો ઉપયોગ થાય છે. આ લેખમાં આપણે સંજ્ઞાની પરિભાષા, પ્રકારો, ઉદાહરણો, ઓળખવાની રીત, વાક્યમાં તેનો ઉપયોગ અને કેટલીક રસપ્રદ માહિતી જાણીશું.

Sangya in Gujarati Grammar
Sangya in Gujarati Grammar

1. સંજ્ઞા શું છે? (What is Noun in Gujarati?)

સંજ્ઞા એ એવા શબ્દો છે જે કોઈ જીવંત અથવા નિર્જીવ વસ્તુ, વ્યક્તિ, સ્થાન કે ભાવને ઓળખાવે છે. તે ભાષામાં નામ તરીકે કાર્ય કરે છે.

સરળ શબ્દોમાં:

જે શબ્દથી કોઈ નામનો બોધ થાય તે સંજ્ઞા છે.

📌 ઉદાહરણ:
રામ, ગાય, અમદાવાદ, પાણી, પ્રેમ, આનંદ, પુસ્તક, નદી.

2. સંજ્ઞાની પરિભાષા (Sangya in Gujarati Grammar)

ગુજરાતી વ્યાકરણ અનુસાર:

પરિભાષા: “જે શબ્દ દ્વારા વ્યક્તિ, સ્થળ, પ્રાણી, વસ્તુ કે ભાવનું નામ સમજાય, તેને સંજ્ઞા કહે છે.”

આ પરિભાષા પરથી આપણે સમજી શકીએ છીએ કે સંજ્ઞા માત્ર ભૌતિક વસ્તુઓ માટે જ નહીં પરંતુ અમૂર્ત ભાવનાઓ માટે પણ વપરાય છે.

3. સંજ્ઞાના મુખ્ય પ્રકારો (Types of Sangya in Gujarati)

ગુજરાતી વ્યાકરણમાં સંજ્ઞાને પાંચ મુખ્ય પ્રકારમાં વહેંચવામાં આવે છે:

3.1 જાતિ સંજ્ઞા (Common Noun)

  • સમાન જાતિમાં આવતી દરેક વસ્તુ, વ્યક્તિ અથવા પ્રાણીના સામાન્ય નામને જાતિ સંજ્ઞા કહે છે.
  • તે કોઈ એકને ચોક્કસ ન દર્શાવી બધાને દર્શાવે છે.

ઉદાહરણ: શહેર, વિદ્યાર્થી, નદી, વૃક્ષ, પ્રાણી.

3.2 વ્યક્તિ સંજ્ઞા (Proper Noun)

  • ચોક્કસ વ્યક્તિ, સ્થળ, પ્રાણી કે વસ્તુના નામને વ્યક્તિ સંજ્ઞા કહે છે.
  • વ્યક્તિ સંજ્ઞાના પ્રથમ અક્ષર મોટામાં લખાય છે (લિપિ મુજબ).

ઉદાહરણ: ગાંધીજી, અમદાવાદ, ગંગા, મોહન, સરદાર પટેલ.

3.3 ભાવ સંજ્ઞા (Abstract Noun)

  • એવા નામો જેને સ્પર્શી શકાતા નથી પણ અનુભવી શકાય છે.
  • તે ભાવ, ગુણ, અવસ્થા અથવા વિચાર દર્શાવે છે.

ઉદાહરણ: પ્રેમ, આનંદ, દુઃખ, ઈર્ષ્યા, બહાદુરી.

3.4 દ્રવ્ય સંજ્ઞા (Material Noun)

  • કોઈ પદાર્થ કે દ્રવ્યનું નામ દર્શાવતી સંજ્ઞા.
  • જેને માપી, તોલી કે વજન કરી શકાય છે.

ઉદાહરણ: સોનું, ચાંદી, પાણી, લાકડું, કપાસ.

3.5 સમૂહ સંજ્ઞા (Collective Noun)

  • કોઈ સમૂહ અથવા જૂથનું નામ દર્શાવે છે.
  • તે એક સાથે અનેક વસ્તુઓ કે વ્યક્તિઓનો બોધ કરાવે છે.

ઉદાહરણ: ટોળું, સેના, ઝુંડ, વર્ગ, ટુકડી.

4. સંજ્ઞાના ઉદાહરણો – કોષ્ટક સ્વરૂપે(Sangya examples in Gujarati)

સંજ્ઞાનો પ્રકાર ઉદાહરણો અર્થ
જાતિ સંજ્ઞા શહેર, નદી, વૃક્ષ સામાન્ય જાતિનું નામ
વ્યક્તિ સંજ્ઞા રામ, ગીતા, અમદાવાદ ચોક્કસ વ્યક્તિ/સ્થળ
ભાવ સંજ્ઞા આનંદ, પ્રેમ, દુઃખ અમૂર્ત ભાવ
દ્રવ્ય સંજ્ઞા સોનું, પાણી, ચાંદી પદાર્થનું નામ
સમૂહ સંજ્ઞા ટોળું, સેના, ઝુંડ જૂથ અથવા સમૂહ

5. સંજ્ઞાની ઓળખ કેવી રીતે કરવી?

સંજ્ઞાને ઓળખવા માટે કેટલાક માપદંડો:

  1. શબ્દ કોઈનું નામ દર્શાવે છે.
  2. તે વાક્યમાં કર્તા (subject), કર્મ (object) અથવા સંબોધન (address) તરીકે આવી શકે છે.
  3. તેનો બહુવચન સ્વરૂપ બને (હંમેશા નહિ – જેમ કે પાણી).
  4. તે પ્રશ્ન “કોણ?”, “શું?” અથવા “ક્યાં?”ના જવાબ રૂપે આવી શકે છે.

6. વાક્યમાં સંજ્ઞાનો ઉપયોગ – ઉદાહરણ

  • રામ શાળાએ ગયો. (વ્યક્તિ સંજ્ઞા)
  • શહેર સુંદર છે. (જાતિ સંજ્ઞા)
  • પ્રેમ અમૂલ્ય છે. (ભાવ સંજ્ઞા)
  • પાણી પીવું જરૂરી છે. (દ્રવ્ય સંજ્ઞા)
  • ટોળું ગામમાં આવ્યું. (સમૂહ સંજ્ઞા)

7. સંજ્ઞા અને સર્વનામ વચ્ચેનો તફાવત

સંજ્ઞા સર્વનામ
કોઈનું નામ દર્શાવે છે નામના સ્થાને આવે છે
ઉદાહરણ: રામ, શહેર ઉદાહરણ: તે, આ, હું

8. સંજ્ઞાના ભાષામાં મહત્વ

  • વાક્ય રચનાનો આધાર: વાક્યનો કર્તા અને કર્મ મોટાભાગે સંજ્ઞા જ હોય છે.
  • સંવાદમાં સ્પષ્ટતા: વસ્તુઓ અને વ્યક્તિઓની ઓળખ સરળ બનાવે છે.
  • વિચાર અભિવ્યક્તિ: ભાવ, ગુણ, અવસ્થાને વ્યક્ત કરવા માટે જરૂરી.

9. સામાન્ય ભૂલો અને ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દા

  • કેટલીક વખત વિદ્યાર્થી જાતિ સંજ્ઞા અને વ્યક્તિ સંજ્ઞાને ગડમથલ કરી દે છે.
  • ભાવ સંજ્ઞા હંમેશા અમૂર્ત જ હોય છે, તેથી તેને ભૌતિક વસ્તુ સાથે ગલત ના માની લેવી.
  • દ્રવ્ય સંજ્ઞા બહુવચનમાં ભાગ્યેજ વપરાય છે (જેમ કે સોનું – સોનાં નહિ).

10. સંજ્ઞા શીખવા માટેના અભ્યાસ

અભ્યાસ 1: નીચેના વાક્યોમાં સંજ્ઞા ઓળખો

  1. રવિ શાળાએ ગયો.
  2. ભારત એક વિશાળ દેશ છે.
  3. પ્રેમ જીવનનું સુખ છે.

📝11. વિદ્યાર્થીઓ માટે MCQ પ્રેક્ટિસ

1) સંજ્ઞાનો અર્થ શું છે?




2) નીચેના પૈકી કયો શબ્દ વ્યક્તિ સંજ્ઞા છે?



3) પ્રેમ, આનંદ, દુઃખ – કયા પ્રકારની સંજ્ઞાના ઉદાહરણ છે?



4) “સોનું” કયા પ્રકારની સંજ્ઞા છે?



5) નીચેના પૈકી કયો સમૂહ સંજ્ઞા છે?



 

12. FAQs – વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો

પ્ર.1: સંજ્ઞા અને સર્વનામમાં શું તફાવત છે?
ઉ: સંજ્ઞા નામ દર્શાવે છે, સર્વનામ નામના સ્થાને આવે છે.

પ્ર.2: શું સંજ્ઞા હંમેશા ભૌતિક વસ્તુ માટે જ વપરાય છે?
ઉ: નહિ, ભાવ સંજ્ઞા જેવી અમૂર્ત વસ્તુઓ માટે પણ વપરાય છે.

પ્ર.3: શું એક જ શબ્દ જાતિ અને વ્યક્તિ સંજ્ઞા બંને હોઈ શકે?
ઉ: પરિસ્થિતિ મુજબ હોઈ શકે છે.

13. નિષ્કર્ષ

સંજ્ઞા વિના ભાષાની કલ્પના શક્ય નથી.
ગુજરાતી વ્યાકરણમાં તેનો અભ્યાસ વિદ્યાર્થીને માત્ર પરિક્ષામાં જ નહીં, પરંતુ દૈનિક જીવનના સંવાદ અને લેખનમાં પણ મદદરૂપ બને છે.