Sarvanam in Gujarati Grammar | સર્વનામ – પરિભાષા, પ્રકારો, ઉદાહરણો, કોષ્ટક અને MCQ

1. સર્વનામ શું છે? (What is Pronoun in Gujarati?)

સર્વનામ એ એવો શબ્દ છે જે સંજ્ઞાના સ્થાને આવે છે.
સરળ ભાષામાં:

જે શબ્દથી કોઈ વ્યક્તિ, પ્રાણી, વસ્તુ અથવા સ્થળનું નામ લીધા વગર તેનો બોધ થાય તેને સર્વનામ કહે છે.

📌 ઉદાહરણ:
તે, આ, હું, તમે, જે, કયો, કંઈક

2. સર્વનામની પરિભાષા (Definition of Sarvanam)

ગુજરાતી વ્યાકરણ અનુસાર:

“જે શબ્દ સંજ્ઞાના સ્થાને આવીને તે સંજ્ઞાનો બોધ કરાવે તેને સર્વનામ કહે છે.”

આથી સમજાય છે કે સર્વનામ નામનો વિકલ્પ છે, જે ભાષાને સરળ અને પુનરાવર્તનથી મુક્ત બનાવે છે.

3. સર્વનામના મુખ્ય પ્રકારો (Types of Sarvanam in Gujarati)

ગુજરાતી વ્યાકરણમાં સર્વનામને સામાન્ય રીતે સાત પ્રકારમાં વહેંચવામાં આવે છે:

3.1 પુરુષવાચક સર્વનામ (Personal Pronoun)

વ્યક્તિ અથવા પુરુષ દર્શાવનાર સર્વનામ.
ત્રણ પ્રકાર:

1. પ્રથમ પુરુષ: હું, અમે
2. બીજો પુરુષ: તું, તમે
3. ત્રીજો પુરુષ: તે, તેઓ, આ, એ

📌 ઉદાહરણ: હું શાળાએ જાઉં છું. (પ્રથમ પુરુષ)

3.2 સંબોધન સર્વનામ (Demonstrative Pronoun)

કોઈ વ્યક્તિ કે વસ્તુ તરફ સંકેત કરનાર સર્વનામ.
📌 ઉદાહરણ: આ, એ, તે, આટલો, એટલો

3.3 પ્રશ્નવાચક સર્વનામ (Interrogative Pronoun)

પ્રશ્ન પૂછવા માટે વપરાતા સર્વનામ.
📌 ઉદાહરણ: કોણ, શું, કયો, કેટલો, કેમ

3.4 સંબંધવાચક સર્વનામ (Relative Pronoun)

કોઈ પૂર્વવર્તી શબ્દ સાથે સંબંધ બતાવે.
📌 ઉદાહરણ: જે, જેવો, જેમ, જેટલો

3.5 અનિશ્ચિત સર્વનામ (Indefinite Pronoun)

અસ્પષ્ટ અથવા અનિશ્ચિત વ્યક્તિ/વસ્તુ દર્શાવે.
📌 ઉદાહરણ: કોઈ, કંઈ, કશુંક, દરેક, કોઈક

3.6 પરાવર્તી સર્વનામ (Reflexive Pronoun)

ક્રિયાનો અસર કર્તા પર જ થાય.
📌 ઉદાહરણ: પોતે, પોતાને

3.7 પરસ્પર સર્વનામ (Reciprocal Pronoun)

એકબીજા માટેની ક્રિયા દર્શાવે.
📌 ઉદાહરણ: એકબીજાને, પરસ્પર

4. સર્વનામના ઉદાહરણો – કોષ્ટક સ્વરૂપે

5. સર્વનામ ઓળખવાની રીત

• જો શબ્દ સંજ્ઞાના સ્થાને વપરાયો હોય તો તે સર્વનામ છે.
• તે વાક્યમાં કર્તા કે કર્મ તરીકે આવી શકે છે.
• પ્રશ્ન “કોણ?”, “શું?”, “કયો?” જેવા સ્વરૂપે પૂછાય તો જવાબ સર્વનામ હોઈ શકે છે.

📌 ઉદાહરણ:
રામ આજે આવ્યો નથી. → તે આજે આવ્યો નથી. (“તે” સર્વનામ છે.)

6. વાક્યમાં સર્વનામનો ઉપયોગ – ઉદાહરણ

1. હું ભણું છું. (પ્રથમ પુરુષ)
2. તે બગીચામાં ગયો. (ત્રીજો પુરુષ)
3. કોણ દરવાજા પર છે? (પ્રશ્નવાચક)
4. પોતે કામ પૂરું કર્યું. (પરાવર્તી)
5. તેઓ એકબીજાને મદદ કરે છે. (પરસ્પર)

7. સર્વનામ અને સંજ્ઞામાં તફાવત

8. ભાષામાં સર્વનામનું મહત્વ

• સરળતા: વાક્યને ટૂંકો અને સ્પષ્ટ બનાવે છે.
• પુનરાવર્તન ટાળે: નામ વારંવાર લખવાનો કે બોલવાનો તકલીફ ટાળે છે.
• વ્યવહારિકતા: સંવાદ અને લેખન બંનેમાં સરળતા આવે છે.

9. સામાન્ય ભૂલો

• “તે” (સર્વનામ) અને “તે” (સંબોધન સર્વનામ) વચ્ચેનો તફાવત ન સમજવો.
• પ્રશ્નવાચક સર્વનામને સંબંધવાચક સમજી લેવું.
• અનિશ્ચિત સર્વનામ અને વિશેષણ વચ્ચે ભેદ ન સમજવો.

10. અભ્યાસ – વાક્યમાંથી સર્વનામ ઓળખો

1. હું પુસ્તક વાંચું છું.
2. આ મારો મિત્ર છે.
3. કોણ દરવાજો ખોલશે?
4. તેઓ એકબીજાને પ્રેમ કરે છે.

11. MCQ પ્રેક્ટિસ

1) સર્વનામનો અર્થ શું છે?
a) ક્રિયા દર્શાવનાર શબ્દ
b) નામના સ્થાને આવતો શબ્દ ✅
c) વિશેષણ દર્શાવનાર શબ્દ
d) જોડણી દર્શાવનાર શબ્દ

2) “હું” કયા પ્રકારનું સર્વનામ છે?
a) પ્રશ્નવાચક
b) પુરુષવાચક ✅
c) અનિશ્ચિત
d) સંબંધવાચક

3) “કોઈ” કયા પ્રકારનું સર્વનામ છે?
a) અનિશ્ચિત ✅
b) સંબોધન
c) પરસ્પર
d) પરાવર્તી

4) “એકબીજાને” કયા પ્રકારનું સર્વનામ છે?
a) પરસ્પર ✅
b) પરાવર્તી
c) સંબંધવાચક
d) અનિશ્ચિત

5) નીચેના પૈકી કયો પ્રશ્નવાચક સર્વનામ છે?
a) જે
b) કોણ ✅
c) તે
d) પોતે

12. FAQs

પ્ર.1: સર્વનામ હંમેશા સંજ્ઞાના સ્થાને આવે છે?
ઉ: હા, પરંતુ ક્યારેક સંકેત, પ્રશ્ન અથવા સંબંધ દર્શાવતો રૂપ પણ લઈ શકે છે.

પ્ર.2: “તે” સંજ્ઞા છે કે સર્વનામ?
ઉ: પરિસ્થિતિ પ્રમાણે — જો નામના સ્થાને વપરાય તો સર્વનામ, નહીંતર સંબોધન સર્વનામ.

પ્ર.3: પરસ્પર અને પરાવર્તી સર્વનામમાં શું તફાવત છે?
ઉ: પરસ્પર → એકબીજાને સંબંધ; પરાવર્તી → પોતાને સંબંધ.

13. નિષ્કર્ષ

સર્વનામ વિના ભાષા અપૂર્ણ છે.
તે વાક્યને ટૂંકો, સ્પષ્ટ અને પ્રભાવશાળી બનાવે છે.
વિદ્યાર્થીઓએ સર્વનામના તમામ પ્રકારો સારી રીતે શીખવા જોઈએ, જેથી લેખન, વાંચન અને બોલવામાં સરળતા આવે.