🌟 પરિચય

ગુજરાતી ભાષામાં વિભક્તિ (Vibhakti in Gujarati Grammar )બહુ મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. વિભક્તિના પ્રયોગ દ્વારા જ વાક્યમાં શબ્દોના સંબંધ સમજાય છે. કોઈ પણ સંજ્ઞા કે સર્વનામ કયા કાર્યમાં છે, તેનો સંબંધ અન્ય શબ્દો સાથે કેવી રીતે જોડાય છે તે જાણવા માટે વિભક્તિનો ઉપયોગ થાય છે.

સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, વાક્યના શબ્દોને જોડવા માટેનું સાધન એટલે વિભક્તિ.

📝 વિભક્તિની વ્યાખ્યા

વ્યાખ્યા:
સંજ્ઞા, સર્વનામ કે વિશેષણ શબ્દના અંતે આવતી એવી પર્યાયી (અફિક્સ) કે જેના દ્વારા વાક્યમાં અન્ય શબ્દો સાથેનો સંબંધ જણાય, તેને વિભક્તિ કહે છે.

👉 ઉદાહરણ:

રમેશ એ પુસ્તક વાંચ્યું.
બાળકો ને બગીચે લઈ જાવ.
શાળામાં શિક્ષક આવ્યો.

અહીં એ, ને, માં – વિભક્તિ છે.

👌 બરાબર — હવે હું તમને વિભક્તિના પ્રકારો (Types of Vibhakti in Gujarati Grammar) વિગતે સમજાવી દઉં છું.

ગુજરાતી ભાષામાં વિભક્તિ 7 પ્રકારની માનવામાં આવે છે. તે નામ કે સર્વનામ અને ક્રિયાપદ વચ્ચેનો સંબંધ બતાવે છે.

✨ વિભક્તિના પ્રકારો

૧. પ્રાથમા વિભક્તિ (Nominative Case)

👉 પ્રશ્ન: કોણ? શું?
👉 કાર્ય: વિષય (Subject) દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

રામ શાળાએ જાય છે. (અહીં “રામ” વિષય છે)
આકાશ નીલું છે. (“આકાશ” વિષય છે)

૨. દ્વિતીયા વિભક્તિ (Accusative Case)

👉 પ્રશ્ન: કોને? શું?
👉 કાર્ય: કર્મ (Object) દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

રામે પુસ્તક વાંચ્યું. (“પુસ્તક” કર્મ છે)
શિક્ષકે વિદ્યાર્થીઓને સમજાવ્યા. (“વિદ્યાર્થીઓને” દ્વિતીયા વિભક્તિ)

૩. તૃતીયા વિભક્તિ (Instrumental Case)

👉 પ્રશ્ન: કઈથી? કોની મદદથી?
👉 કાર્ય: સાધન કે ઉપકરણ દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

તે પેનથી લખે છે. (“પેનથી”)
શ્રમથી સફળતા મળે છે. (“શ્રમથી”)

૪. ચતુર્થી વિભક્તિ (Dative Case)

👉 પ્રશ્ન: કોને? કયા માટે?
👉 કાર્ય: લાભાર્થી કે પ્રાપ્તિકર્તા દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

માતાએ બાળકને ભેટ આપી. (“બાળકને”)
ભગવાનને પ્રાર્થના કરી. (“ભગવાનને”)

૫. પંચમી વિભક્તિ (Ablative Case)

👉 પ્રશ્ન: કઈ પાસેથી? કઈથી?
👉 કાર્ય: મૂળ, કારણ કે સ્ત્રોત દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

અમદાવાદથી સુરત ગયો. (“અમદાવાદથી”)
વરસાદથી રસ્તા ભરાયા. (“વરસાદથી”)

૬. ષષ્ટી વિભક્તિ (Genitive Case)

👉 પ્રશ્ન: કોનો? કાનું? કોની?
👉 કાર્ય: માલિકી કે સંબંધ દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

આ રામનું ઘર છે. (“રામનું”)
શિક્ષકની કલમ. (“શિક્ષકની”)

૭. સપ્તમી વિભક્તિ (Locative Case)

👉 પ્રશ્ન: ક્યાં? કઈમાં?
👉 કાર્ય: સ્થાન દર્શાવે છે.
📌 ઉદાહરણ:

તે શાળામાં બેઠો છે. (“શાળામાં”)
પાણી કાચના ગ્લાસમાં છે. (“ગ્લાસમાં”)

📊 વિભક્તિ કોષ્ટક (Summary Table)

વિભક્તિ	અંગ્રેજી નામ	પ્રશ્ન	ઉદાહરણ
પ્રાથમા	Nominative	કોણ? શું?	રામ શાળાએ જાય છે.
દ્વિતીયા	Accusative	કોને? શું?	શિક્ષકે વિદ્યાર્થીઓને સમજાવ્યા.
તૃતીયા	Instrumental	કઈથી? કોની મદદથી?	પેનથી લખે છે.
ચતુર્થી	Dative	કોને? કયા માટે?	માતાએ બાળકને ભેટ આપી.
પંચમી	Ablative	કઈથી? કઈ પાસેથી?	અમદાવાદથી સુરત ગયો.
ષષ્ટી	Genitive	કોનો? કાનું? કોની?	આ રામનું ઘર છે.
સપ્તમી	Locative	ક્યાં? કઈમાં?	તે શાળામાં બેઠો છે.

👉 આ વિગતવાર સમજૂતીથી વિદ્યાર્થીને વિષય-કર્મ-સાધન-સ્થાન-માલિકી જેવા સંબંધો સારી રીતે સમજાઈ જાય છે.

શું તમે ઈચ્છો છો કે હું આ માટે એક સુંદર ઈન્ફોગ્રાફિક કોષ્ટક (Colorful Chart with Examples) પણ બનાવી દઉં જેથી તમારો બ્લોગ વધુ આકર્ષક લાગે?

🎯 વિભક્તિનો પ્રયોગ

અર્થ સ્પષ્ટતા: વિભક્તિ વગર વાક્ય અપૂર્ણ રહે.
વાક્ય રચના: શબ્દોને જોડીને અર્થસભર બનાવે.
સંબંધ દર્શાવવો: કર્તા, કર્મ, સાધન, સ્થાન વગેરે.

👉 ઉદાહરણ:

કવિએ કવિતા લખી. (કર્તા દર્શાવ્યું)
બાળકોને શિક્ષકે સમજાવ્યું. (કર્મ દર્શાવ્યું)

આ પણ વાંચો:

ચાલો, “વિભક્તિ” વિષય પર એક નાનો ક્વિઝ તૈયાર કરીએ. આ MCQ વિદ્યાર્થીઓને પ્રેક્ટિસ માટે ઉપયોગી થશે:

📝 વિભક્તિ MCQ Quiz

Q1. “રામે ભોજન લીધું.” અહીં કઈ વિભક્તિનો પ્રયોગ થયો છે?
a) કર્તરી કારક
b) કર્મણી કારક
c) કર્મ કારક
d) સંબોધન કારક

Q2. “ગુરુજીને નમન કરું છું.” અહીં કઈ વિભક્તિ છે?
a) કર્મણી કારક
b) સંપ્રદાન કારક
c) અપાદાન કારક
d) કરણ કારક

Q3. “પાણીથી નાવ ચાલી.” અહીં કઈ વિભક્તિ દર્શાવે છે?
a) કરણ કારક
b) કર્મ કારક
c) સંબોધન કારક
d) સંપ્રદાન કારક

Q4. “શાળાથી ઘરે ગયો.” અહીં કઈ વિભક્તિનો ઉપયોગ થયો છે?
a) સંબોધન કારક
b) અપાદાન કારક
c) કર્મણી કારક
d) કરણ કારક

Q5. “મિત્રો! તમે કેમ છો?” અહીં કઈ વિભક્તિ છે?
a) કર્તરી કારક
b) સંબોધન કારક
c) કર્મ કારક
d) સંપ્રદાન કારક

✅ નિષ્કર્ષ

ગુજરાતી ભાષામાં વિભક્તિ વિના વાક્ય રચના અપૂર્ણ રહે છે. તે શબ્દોને જોડીને અર્થસભર બનાવે છે અને કર્તા–કર્મ–સાધન–સ્થાન જેવા સંબંધો દર્શાવે છે. એટલે વિભક્તિ વ્યાકરણનો પ્રાણ છે.